"موشك كروز" چيست و چگونه عمل مي كند؟/ دقت سه برابري كروز‌هاي ايران نسبت به كروزهاي آمريكا

موشك‌هاي كروز در سقف پروازي و ارتفاع مشخص از سطح به هدف برنامه‌ريزي شده اصابت مي‌كنند و با يك برنامه‌ريزي دقيق، سريع و برق آسا دشمن را آماج قرار مي‌دهند.  "موشك كروز" نوعي هواپيماي بي‌سرنشين هدايت شونده بوده كه مسير آن تا رسيدن به هدف قابل تغيير و هدايت است.

در اغلب موشك‌هاي كروز در واقع از نوعي موتور جت استفاده مي‌شود و بنابر تعريف نمي‌توان به آن‌ها موشك گفت.

"موشك كروز" جنگ‌افزاري است كه تاريخچه پيدايش آن به جنگ جهاني اول بازمي‌گردد. يكي از پيشرفت‌هاي عمده تسليحاتي جنگ جهاني دوم نيز پيدايش موشك‌هاي آزاد پرواز هدايت نشده بود كه در زمره سلاح‌هاي كمكي توپخانه به شمار مي‌آمدند.

اولين كشور پيشگام در اين مورد اتحاد جماهير شوروي سابق بود كه در سال 1930 با نظارت مهندس پتروپاولوسكي در آزمايشگاه ديناميك گاز شهر لنينگراد آغاز شد.

در همان سال 1930 طرح پژوهش موشك در كشور آلمان به‌ طور محرمانه و با نظارت سازمان پخش سلاح ارتش نازي آلمان در 35 كيلومتري شهر برلين آغاز شد.

در سال‌هاي بعد كشورهايي مانند انگلستان، آمريكا، فرانسه و ... نسبت به تهيه و تحقيق و توليد و توسعه اين موشك اقدام كردند.

از اينجا به بعد، موشك كروز را به معناي جستجوگر، گشت دريايي و ماجراجو و ديگر مفاهيم و اصطلاحات نظامي پيگيري مي‌كنيم.

عوامل مهمي چون صرفه اقتصادي، دقت، قابليت انعطاف‌پذيري در سكوي پرتاب و مأموريت، موجب گسترش فراوان اين موشك در دنيا شده است.

كاربردها

برابر گزارش‌ وزارت جنگ آمريكا در سال 1996م. 130 نوع موشك كروز در اختيار 75 كشور قرار دارد كه در 19 كشور مختلف ساخته مي‌شوند.

انگيزه اصلي سياسي و نظامي براي گسترش فزاينده موشك‌هاي كروز، توجيه پذيري بيشتر آن‌هاست و در حال حاضر بيش از نيمي از سيستم‌هاي موشكي كروز در سرتاسر دنيا در حال تكميل و توسعه براي حملات زميني ، پيش‌بيني و پيكربندي مي‌شوند.

تا همين اواخر، موشك‌هاي كروز به عنوان جنگ افزارهاي هسته‌اي با حداكثر برد متجاوز 500 تا 600 كيلومتر تعريف مي‌شدند، اما كاربرد عمومي آن‌ها اين تعريف را از ديدگاه كارشناسان نظامي و صنايع دفاعي گسترده‌تر ساخته؛ به گونه‌اي كه طيف وسيعي از موشك‌ها را در بر مي‌گيرد، از جمله موشك استيكس P - 15) ss - N - 2) روسيه و كرم ابريشم چيني (CssC - 2) و اگزوست فرانسوي (MM - 38/40) و هاريون آمريكايي (RGM/UGM - 84).

هر موشك كروز را مي‌توان با چهار ويژگي اصلي تعريف كرد و اين موشك را از نيروي باددنشي (آيروديناميكي) در طبقات پايين جَو (زير 30 كيلومتر تا 100000 پا) استفاده مي‌كنند.

قابليت‌ها و عمليات انجام گرفته

موشك كروز در حين پرواز قادر به تغيير ارتفاع و مسير بوده و اين عمل را مي‌تواند چند دفعه تكرار كند.

موشك حاصل سر جنگي در يك پرواز يك سو با بردي متجاوز از 50 كيلومتر به سوي هدفش مي‌رود.

موشك‌هاي كروز را مي‌توان از طيف گسترده‌اي از سكويي با بردهاي متجاوز از 50 تا 300 كيلومتر پرتاب كرد.

اين موشك‌ها كوچك‌تر از هواپيما بوده ولي از فن شناخت هواپيما استفاده شده است.

موشك‌هاي كروز كوچك‌تر و ارزان‌تر از موشك‌هاي پرتابي (بالستيك) بوده و به‌ طور معمول قيمتي بين 10 تا 25 درصد هزينه يك موشك پرتابي با برد و محموله‌اي مشابه دارند.

با پيدايش دستگاه تعيين موقعيت جهاني براي هواپيماها و سازگاري آن‌ها براي كاربرد موشك‌ها، موشك‌هاي كروز در بردهايي مشابه، دقت بهتري از موشك‌هاي پرتابي دارند.

علت و انگيزه گسترش رشد فزاينده موشك‌هاي كروز در سه و چهار ساله اخير پرواز موشكهاي كروز آمريكايي تاماهاوك (بي جي ام - 109) در طي جنگ خليج فارس بسوي هدفهايشان در بغداد بود.

در جنگ‌ها چندين طرح و نمونه موشك‌هاي كروز به كار رفته است، از جمله موشك استيكس روسي ( SS - N -2) توسط مصر عليه اسرائيل غاصب در سال 1967 و در سال 1971 توسط هند عليه پاكستان به كار رفته است.

همچنين كپي موشك‌هاي طرح استيكس، موشك‌هاي پدافند ساحلي (CCssC-2) با نام كرم ابريشم و (CssC-3) با نام " سيرساكر" و مدل‌هاي كشتي پرتاب (Css-N-1) اسكراب براش است و موشك (Css-N-2) " سف فلار" در جنگ تحميلي هشت ساله رژيم بعثي عراق عليه ايران اسلامي به كار رفت.

ضمناً كشور عراق با همين موشك‌ها در سال 1991 كشتي‌هاي متحدين غربي را هدف گرفت. آمريكا از همين نوع موشك در سال 1986 عليه كشور ليبي استفاده كرد و مردم بسياري را كشت.

اين رويدادها به روشني نشانگر رشد و توسعه موشك‌هاي كروز در كشورهايي بود كه تا سال 1991 علاقه بيشتري نسبت به توسعه موشك‌هاي پرتابي ابراز مي‌داشتند.

يادآور مي‌شود موشك كروز سطح به سطح بوده است، ضمناً تعداد 44 فروند از اين نوع موشك‌ها در روزهاي 13 و 14 شهريور ماه 1375 از سوي نيروهاي آمريكايي در خليج فارس به اطراف شهر بغداد (مركز نظامي عراق) شليك شد.

تعدادي از آن‌ها در سكوي پرتاب آتش نشده، تعدادي نيز عمل نكرده و شماري نيز دقت كافي نداشته و به هر حال جان عده‌اي از مردم بي‌گناه با اين موشك‌ها گرفته شده است.

هدايت موشك‌هاي كروز امروزي توسط كامپيوتري كه در آن‌ها قراردارد انجام مي‌شود. در اين كامپيوترها مدلي از زمين و پستي و بلندي‌هاي آن تا هدف وجود دارد و موشك كروز با استفاده از سيستم موقعيت‌ياب ماهواره‌اي (مانند جي‌پي‌اس) و با حركت در نزديكي زمين و تغيير مكرر ارتفاع و مسير خود به هدف مي‌رسد.

رديابي و انهدام موشك‌هاي كروز با كلاهك اتمي به دليل پرواز نزديك به زمين براي سيستم‌هاي ردياب و رادار مشكل است و به اين دليل جزو سلاح‌هاي هسته‌اي استراتژيك محسوب مي‌شوند.

موشك كروز براي مخفي ماندن از ديد سيستمهاي راداري داراي دو خصوصيت است:

سطح مقطع راداري كمي دارد كه رديابي آن‌را براي سيستم‌هاي ضد موشكي راداري مشكل مي‌كند.

به دليل استفاده از موتور توربوفن ، حرارت كمي تابش مي‌كند و در نتيجه امكان قفل حرارتي روي آن نيز كم است.

معايب

اين موشك در عين داشتن تكنولوژي بالا، در مقابل انواع ضعيف‌تري از مبارزات الكترونيكي شكننده است.

به معناي ديگر در جنگ الكترونيكي مي‌توان با ارسال پالس‌هاي مخرب حاوي اطلاعات غلط (غير حقيقي يا مجازي) آن را مورد هدف قرار داد، بدين صورت كه بلندي‌ها را پست و پستي‌ها را ارتفاع نشان داد.

در اين حال مسير حركت موشك تغيير مي‌كند، اما باز مي‌توان فركانس ارسالي ماهواره را براي موشك شناسايي كرد و به آن دستورات اشتباه داد.

همچنين مي‌توان آن را در بدو شليك به كنترل خود درآورد، اين امر بسيار ساده است. موشك كروز داراي دو بالچه قلاب‌دار است كه به آن امكان سُر خوردن و دوام بيشتر پروازي را مي‌دهد، اما در صورت عبور از هدف به علت سرعت بالا و داشتن پايانه سوختي دائم سوز نمي‌تواند مسير رفته را باز‌گردد، كه اين هم از ضعف‌هاي آن است.

اين سامانه از سايت پرتاب در ناوها به علت سرعت در شليك و تعدد پايانه‌هاي پرتابي به خوبي استفاده مي‌شود، چون ناو يك هدف متحرك بوده و يافتن آن و هدف قرار دادنش سخت و گاهي غير ممكن است.

از مزاياي اين پرتابه مي‌توان به شيرجه رفتن آن بر روي هدف اشاره كرد كه اين امر نشان‌دهنده كاربرد آن در زدن اهداف ثابت همچون ساختمان‌ها و سدها و سنگرها است.

موشك‌هاي كروز مي‌توانند تا ۴۵۰ كيلوگرم مواد منفجره حمل كنند.

موشك كروز داراي چهار ويژگي زير است:

۱- موشك در طبقات پايين جو (۳۰ كيلومتر يا ۱۰۰۰۰ پا) از نيروي براي آئروديناميكي استفاده مي‌كند.

۲- در حين پرواز قادر به تغيير مسير و ارتفاع است و مي‌تواند اين كار را به دفعات تكرار كند.

۳- بردي بيشتر از ۵۰ كيلومتر دارد.

۴- در يك پرواز عادي يكسره، موشك در تمام مسير هدايت شده و حامل انواع مختلفي از سر جنگي است. با تعريف فوق موشك‌هاي كروز امروزه طيف گسترده‌اي از موشك‌ها نظير استيكس روسي، كرم ابريشم چيني، اگزوست فرانسه و هارپون آمريكا را در بر مي‌گيرد.

هدايت

نكته مهم در مورد موشك كروز اين است كه اين موشك به ساعت‌ها پرواز نياز دارد.

با اين وضعيت با توجه به هدايت اينرسي اوليه اين امكان وجود دارد كه موشك صدها متر از مسير منحرف شود، زيرا اگرچه با هدايت از اين نوع اينرسي امكان انحراف براي موشكي كه دهها دقيقه پرواز مي‌كند كم است، اما براي موشكي كه ساعت‌ها بايد ادامه طريق دهد مناسب نيست.

براي رفع عيب بايد نوعي تصحيح در مسير انجام شود تا در عمل مكمل هدايت اصلي آن باشد.

انواع روش‌هايي كه در سامانه‌هاي هدايت كروز مورد استفاده قرار مي‌گيرند عبارت اند از:

سامانه انطباق متقابل پشت سر هم جغرافيايي

اين سامانه بر اساس اطلاعات دقيق توپوگرافي از زمين استوار است. در اين روش محوطه‌اي از سطح زمين به طول ۱۰ كيلومتر و به عرض ۲ كيلومتر به مربع‌هاي يكصد متري تقسيم و ارتفاع متوسط در هر كدام از آن‌را مشخص و به صورت ماتريس (۲۰۰۰ رقم مختلف و هر رقم مخصوص مربع خاصي از زمين مورد نظر) به صورت ديجيتال به حافظه رايانه وارد مي‌شود.

موشك وقتي به محوطه مورد نظر رسيد ارقام اندازه‌گيري شده را با ارقام ارسالي از موشك در حافظه مقايسه مي‌كند و با توجه به نتيجه مقايسه موقعيت محل شناسايي شده و دستور بعدي را از طريق دستگاه محاسبه به سامانه كنترل خودكار صادر مي‌كند.

بررسي‌هاي بعدي در زماني كه موشك به هدف نزديك مي‌شود انجام مي‌گيرد و سرانجام انتخاب مسير مي‌شود. اين روش هدايت براي زمين‌هايي كه از عوارض و ناهمواري‌هاي زياد برخوردارند مناسب مي‌باشد.

سامانه CDS

استفاده از خاصيت انعكاس امواج راداري در سطح زمين و يكسان نبودن آن در نقاط مختلف اساس اين نوع هدايت را تشكيل مي‌دهد. در اين روش موشك علاوه بر رادار مجهز به دستگاهي است كه نوع امواج راداري منعكس شده از نقاط مختلف زمين را تشخيص مي‌دهد. موقعيت دقيق موشك نيز از طريق مقايسه ارقام موجود در حافظه و ارقام مشخص، تعيين مي‌شود.

سامانه GPS

در اين روش موشك با استفاده از سامانه موقعيت‌ياب جهاني با دريافت فركانس‌هاي حاوي اطلاعات ماهواره‌اي (سه يا چهار ماهواره) موجود در مدار زمين وانجام محاسبات موقعيت دقيق مكاني را محاسبه و تعيين مي‌كند.

پنهان‌كاري

موشك كروز براي مخفي ماندن از ديد سيستم‌هاي راداري، داراي اين خصوصيت‌ها است:

۱- سطح مقطع راداري كمي دارد كه رديابي آن را براي سيستم‌هاي ضدموشكي راداري مشكل مي‌كند.

2- به خاطر استفاده از موتور توربوفن، حرارت كمي تابش مي‌كند و در نتيجه امكان قفل حرارتي روي آن نيز كم است.

3- به خاطر پرواز در سطح پايين، عمدتاً از ديد رادارها پنهان مي‌ماند. رديابي و انهدام موشك‌هاي كروز با كلاهك اتمي به دليل پرواز نزديك به زمين براي سيستم‌هاي ردياب و رادار مشكل است و به اين دليل جزو سلاح‌هاي هسته‌اي استراتژيك محسوب مي‌شوند.

تقسيم بندي

موشك‌هاي كروز را مي‌توان از نظر اندازه، سرعت (فراصوتي يا فروصوتي)، اندازه و چگونگي پرتاب (از هوا، زمين، كشتي يا زيردريايي) تقسيم‌بندي كرد. غالباً هر موشك در انواع مختلفي طراحي شده و هر نوع متناسب با يك سكوي پرتاب خاص ساخته مي‌شود. برخي اوقات انواع هوايي و زيردريايي اندكي از انواعي كه از زمين يا كشتي پرتاب مي‌شوند سبك‌تر هستند.

موشك‌هاي كروز بسته به شيوهٔ پرتاب به سه دسته تقسيم مي‌شوند:

1- زمين‌پايه
2- هواپايه
3- درياپايه

موشك‌هاي كروز در كشورهاي مختلف

كره شمالي: اين كشور نوعي موشك استيكس (كرم ابريشم) را در تيرماه 1363 با برد 160 كيلومتر آزمايش كرد. موشك نخستين، از اين خانواده است و در اوايل دهه 1350 از چين وارد كره شمالي شد و كره شمالي در اواخر دهه 1360 فن شناخت ساخت آن را بدست آورد.

چين: اين كشور موشك (اچ- واي-ا) (سي-801- ساردين) و يا (سيss-ان-4) شبيه موشك اگزوست را در دهه 1350 توسعه داد و آن را در سال 1363 عملياتي كرد و سپس نمونه بعدي آن موسوم به (اچ-واي-2) كمه آن (سي-802) است، با موتور توربوجت با برد 120 كيلومتر توليد كرد.

اين موشك‌هاي ضد كشتي را مي‌توان از زمين، كشتي، زير دريايي يا هواپيما پرتاب كرد. چين تعدادي از زيردريايي‌هاي رده " رومشووهان" خود را براي حمل و پرتاپ موشك‌هاي (سي-801) از محفظه‌هاي خارجي سازگار كرده و همچنين عمل را براي (ي-802) توسعه داد.

ضمناً گزارش مجلات دفاعي دنيا از چين حاكي است كه در سال 1373 توسعه نمونه بزرگتر از موشك (اچ- واي-2) با برد 180 كيلومتر در جريان بوده و مجدداً اين كشور آزمايش پروفاز يك نوع موشك كروز را با برد 600 كيلومتر به اتمام رسانده است.

تايوان: اين كشور همانند ديگر كشورها، ساخت موشك‌هاي هيوفنك كه عمدتاً تقليدي از موشك‌هاي ديگراست را آغاز كرده و هيوفنك-2 شباهت كمي به موشك‌هاي پيش داشته و در واقع بيشتر شبيه موشك‌هاي هاريون (آرجي ام-84) آمريكايي است.

اما اين موشك هسيوفنك-2 داراي جوينده‌هاي دو منظوره فعال و فرو سرخ براي حمله نهايي و با بردي حدود 80 كيلومتر مي‌باشد و ضمناً كشور تايوان نوع هيوفنك-3 را در مرحله توسعه دارد و احتمالاً با برد بيش از 300 كيلومتر خواهد بود.

هند: توسعه موشك‌هاي كروز در هند چندين سال است كه در حال بررسي بوده و برنامه‌هاي توسعه شامل نصب يك سر جنگي روي نمونه پرنده بدون خلبان لاكشيا است كه توانايي يك موشك كروز را با بردي حدود 600 كيلومتر ارائه مي‌دهد.

كشور هند برنامه ديگري موسوم به كورال شامل نوع هندي موشك (اس اس-ان-2) (سان برن) براي نصب روي ناوشكن در پيش دارد و طرح ديگر هند موسوم به ساگريكا، يك موشك كروز زيردريايي يا كشتي پرتاب با برد حدود 300 كيلومتر دارد.

پاكستان: اين كشور بيشتر داراي موشك‌هاي هاريوهن و اگزوست بوده و اخيراً موشك‌هاي كروز چيني (كرم ابريشم) و موشك‌هاي (اچ-2) و (اچ-3) آفريقاي جنوبي را به خدمت گرفته است.

روسيه: كشور روسيه برنامه‌هاي طراحي و توسعه چندين موشك جديد كروز را در دست اجرا دارد كه عبارتند از:

موشك كروز فراصوت آلفا با برد 600 كيلومتر. طرح ديگري موسوم به (3-51ام) با يك موشك دو مرحله‌اي ضد كشتي كه يك مجموعه سرجنگي فراصوت جدا شونده دارد و طرح‌هاي ياخوبت و بشسن با موتورهاي رم جت با بردي تا 300 كيلومتر.

اين كشور موشك (خ-101) براي جايگزيني موشك (ا-اس-15) كنت، با برد 300 كيلومتر را نيز در دست دارد.

ضمناً جمهوري‌هاي اتحاد شوروي سابق بزرگ‌ترين زرادخانه موشك‌هاي كروز را در اختيار دارند و اكثر اين موشك‌ها زير نظر روسيه است، اما اوكراين و بلاروس و قزاقستان داراي موشك‌هاي كروز هوا پرتاب در تسليحات نيروي هوايي خود هستند.

فرانسه: يكي از چشمگيرترين برنامه‌ها با سرمايه‌گذاري رسمي دولتي طرح آپاچي است كه رسماً در آذر ماه سال 1373 اعلام شد كه سه نوع از موشك كروز است.

طرح آپاچي در واقع يك محفظه مربع شكل با توانايي حمل مهمات خوشه‌اي با يك سر جنگي منفرد با مجموعه هدايتي در نوك دماغه و يك موتور جت در عقب موشك است و مدل اصلي آپاچي با برد 140 كيلومتر و حمل يك محموله 520 كيلوگرمي است.

مرحله دوم و نمونه ضد تأسيسات زير بنايي آپاچي (آ-آي) بسته به ميزان حمل محموله با بردي بيش از 15 تا 400 كيلومتر خواهد داشت و مرحله سوم موسوم به اسكالپ داراي بردي بيش از 400 تا 600 كيلومتر خواهد بود.

موشك‌هاي اوليه كه توليد مي‌شوند توسط هواپيما حمل خواهند شد و احتمال دارد بعدها براي پرتاب از كشتي يا زمين سازگار شود.

به گفته سردار " احمد وحيدي" وزير دفاع ايران، رونمايي از موشك جديد كروز هواپايه با برد بيشتر نسبت به نمونه‌هاي قبلي در دستور كار قرار دارد.

جمهوري اسلامي ايران، موشك كروز دريايي " ظفر" را به خوبي امتحان كرده كه از روي شناورهاي تندروي سپاه شليك شد و هدف مورد نظر را منهدم كرد.

سامانه موشك كروز دريايي نصب شده بر روي شناورهاي تندرو منطقه سوم نيروي دريايي سپاه از مهم‌ترين سامانه‌هاي موشكي ايران هستند.

موشك ظفر ضد كشتي، كوتاه برد و راداري است و قادر است اهداف كوچك و متوسط را با دقت بسيار بالا هدف قرار داده و منهدم كند.

از ويژگي‌هاي اين موشك مي‌توان به قابليت نصب روي انواع شناورهاي سبك و تندرو، وزن كم با قابليت ضد جنگ الكترونيك بالا و قدرت تخريب فوق العاده اشاره كرد.

اين سامانه صددرصد بومي است و به دست توانمند متخصصان زبده و كارآمد داخلي ساخته شده است.

موشك ظفر پس از شليك با كاهش ارتفاع به مرحله كروز مي رسد تا از ديد دشمن پنهان بماند و در مرحله پاياني پس از كشف هدف، در ارتفاع پايين هدف را منهدم مي كند.

موشك ظفر قادر است هر سه ثانيه به صورت تكي و چند تايي اهداف را مورد اصابت قرار دهد.

موشك‌هاي كروز در سقف پروازي و ارتفاع مشخص از سطح به هدف برنامه‌ريزي شده اصابت مي‌كنند. اين موشك‌ها با يك برنامه‌ريزي دقيق، سريع و برق آسا دشمن را آماج قرار مي‌دهند.

به گفته يكي از مسئولان وزارت دفاع، اين موشك نسبت به موشك‌هاي كروز قبلي، داراي برد بلندتري است كه تحولي در موشك‌هاي كروز به شمار مي‌آيد.

به گفته اين مقام مسئول، موشك‌هاي كروز در سقف پروازي و ارتفاع مشخص از سطح به هدف برنامه ‌ريزي شده اصابت مي‌كنند و اين موشك‌ها با يك برنامه‌ريزي دقيق، سريع و برق آسا دشمن را آماج قرار مي دهند.

موشك كروز پس از شليك در ارتفاع پايين به حركت در مي‌آيد و به صورت پايدار و هوشمند به سمت هدف حركت مي‌كند، زيرا در خرج اصلي اين موشك از موتور جت استفاده شده مقابله با آن به حداقل مي رسد. دقت اين موشك به صورت 100% است.

ايران، دومين كشور پس از آمريكا در ساخت موشك كروز دريايي است. بنا به گفته برخي از كارشناسان نظامي، دقت موشك‌هاي كروز ايران سه برابر موشك‌هاي كروز آمريكا است